Maar eerst even dit: als je ‘ziel’ te soft vindt, stop dan hier met lezen. Ben je benieuwd hoe je wezenlijke veranderingen kunt realiseren, ga dan verder.

Maar wat is ‘de ziel’? Hoe zorgt die ziel dan voor het leveren van de toegevoegde waarde op de langere termijn? En kun je er ook wat mee? Kunnen we vanuit de filosofie licht laten schijnen op de ziel in het ondernemen?

Maar niet getreurd. Het begrip ’ziel’ handhaaft zich op die terreinen die we sinds het werk van de Deense filosoof Kierkegaard aanduiden met het existentiële³. Zie hier de relevantie voor organisaties: de ziel heeft te maken met het bestaan en het voortbestaan. En hier zijn we terug bij de opmerking van Annet Aris: organisaties met een ziel hebben grote potentie voort te bestaan. Maar hoe? Wat kunnen we wel zeggen over het begrip ‘ziel’?

In de filosofie stond het begrip ziel voor de oorsprong van het leven. De ziel van een organisatie zal dus vast wat te maken hebben met het ontstaan en de oorspronkelijke bedoeling van de organisatie. In de workshop over de toekomstvisie voelt de CEO dit haarfijn aan. Hij vertelt over de oprichter.

En Plato zag ons leven als een reis van de ziel. De ziel staat dus niet alleen voor de oorsprong maar ook voor de bestemming in het leven. De ziel zorgt voor de energetische verbinding tussen het verleden en de opdracht waar de organisatie voor staat zou je in het verlengde hiervan kunnen zeggen. 

Terwijl Plato de ziel in het geestelijke domein plaatst ziet Aristoteles de ziel als het vormgevende beginsel van het lichaam. Vrij vertaald: de ziel geeft vorm aan de organisatie en de manier waarop zij haar activiteiten doet. Voor Aristoteles is de ziel niet iets louter spiritueels zoals bij Plato. Aristoteles geeft de ziel klauwen.

Socrates ging ervan uit dat de waarheid innerlijk altijd al aanwezig is. Ga naar binnen en je ontdekt je ziel. Maar Levinas ziet het toch wat anders. Voor hem is het leven van de ziel geen natuurlijk of vanzelfsprekend gegeven⁴.

Om het innerlijke zelf tot leven te laten komen is een vernieuwing of nieuwe geboorte nodig. Levinas ziet filosoferen als een gesprek, een dialoog met iemand anders, ongelijk aan jezelf. Ideeën ontstaan en worden verscherpt in discussies waar onenigheid en dus ongelijkheid heerst. Zo opgevat is de ziel het vermogen om opnieuw te beginnen en daar heb je de ander (je collega’s of andere stakeholders) bij nodig. Verlossing of vernieuwing komt niet alleen door het ontdekken van je binnenste maar komt van buitenaf, de ander.

De uniformiteit van regels en procedures draagt het gevaar in zich dat je de ander en het andere niet wil zien en je zo de ziel in de kiem smoort.

Het is de ziel die bezielt, die leven inblaast, die het nieuwe en het mogelijke levenskracht geeft concludeert Joke Hermsen in haar essay over de ziel⁶. In de workshop over de historie van de organisatie en de verhalen van de toekomst past de gedachte van Pindarus: “O mijn ziel, put het veld der mogelijkheden uit”.

Etymologisch stamt het woord ziel af van sailian dat binden of verbinden betekent. De ziel verbindt het ik met de ander, of mij medewerker met mijn organisatie. Maar de ziel verbindt ook het verleden (oorsprong) met de toekomst (bestemming). Vooral familiebedrijven beseffen dit terdege.

Ziel in business?

Hebben we wat aan de ziel in business? Misschien wel. Voor mij geeft het meer relief aan de soms platte wereld van nu. De ziel als onzichtbare aanjager waardoor dingen bijna vanzelf gaan in plaats van dat je alle activiteiten nauwgezet aan moet sturen en controleren.

En wat zijn dan de ingrediënten voor veerkracht en lange termijn resultaat in de business? Bondig samengevat: de ziel, de ander, verhalen, georganiseerde onenigheid, herhaling (telkens vernieuwen) en de verbinding tussen verleden en toekomst en tussen jou en de opdracht van de groep (organisatie). 

Breng daarom mensen uit verschillende disciplines en afdelingen regelmatig bij elkaar. Deel als leider de oorsprong en de bestemming van je organisatie. Vertel elkaar sterke verhalen uit het verleden, schrijf samen verhalen van de toekomst. Betrek de klanten en andere belanghebbenden.

En ga ‘handelen’ (samen het werk verbeteren) om lange termijn performance te realiseren. Gebruik discipline en procedures om je plannen te realiseren. Maar parkeer ze tijdelijk als je plurariteit in de groep een kans wil geven en zo vernieuwing leven in wil blazen.

Hoe de ziel in te zetten gaat helaas niet met een to do list. Maar misschien geeft dit artikel je toch enige richting en handvatten om de juiste condities te scheppen. Relevant? Bedrijven die een echte ‘ziel’ hebben zijn beter in staat op de lange termijn waarde toe te voegen. Met dank aan de prikkel die de CEO en Annet Aris mij gaven.